Art is Everywhere (1)

Spelen met tijd, kracht en ruimte

In de tweede week van september schoof ik als kersverse nieuwe projectmedewerker participatie aan bij een van de activiteiten van het CMK Lab Dans. In een driedaagse workshop getiteld ´Art is Everywhere´ ontmoetten pabostudenten van de HAN en studenten Docent Dans van ArtEZ elkaar in een van de theaterzalen van ArtEZ hogeschool voor de kunsten in Arnhem. Ik probeerde zo open mogelijk aan deze driedaagse te beginnen en schreef dit verslag. Ik verwachte terecht te zullen komen in een leslokaal. Stoelen en tafels aan de kant geschoven en dansende studenten. Jazz, hiphop of toch ballet? Ja, ook ik dacht tot voor kort dat dans vooral om dansstijlen en choreografieën ging.

"Misschien is dans wel een veertje in de lucht."

De studenten werden meteen aan het werk gezet.´Wat is dans?´ Vroeg Lynn Kosakoy, de dansdocent aan de pabostudenten. Er werden schriften uitgedeeld waarin ze deze vraag konden beantwoorden. Terwijl iedereen aan het schrijven was zei Lynn: ‘Misschien is dans wel een veertje in de lucht’.

Vervolgens werd de studenten gevraagd op hun rug te gaan liggen, verspreid door de zaal. Door de stilte hoorde je de buik van een van de studenten flink rommelen. Waarschijnlijk in alle haast geen tijd gehad voor ontbijt. Iets waar ik mezelf zo nu en dan ook nog steeds op betrap. De buik rommelde, de medestudenten begonnen te giechelen. Lachen en elkaar aankijken, iedereen voelde zich in eerste instantie een beetje ongemakkelijk. Aan de houding van de studenten kon ik zien dat sommigen het eerste uur nog zoekende waren. Zoekende naar hun plek in de ruimte, zoekende naar hoe zij hun lichaam moesten gebruiken, zoekende naar wat dans hen precies te bieden had.

Lynn vroeg of de knieholtes de grond raakten, of de rug de grond raakte? Je zag de studenten meer en meer ontspannen. De focus verplaatste zich van bezig zijn met de omgeving naar hun eigen lichaam.

Tijdens de opdracht ’tableau vivant’ kwam de hele groep los. In groepsverband beeldden de studenten een levend schilderij uit. De ene groep op basis van het woord ‘herfst’ de andere groep had als uitgangspunt het woord ‘verkeer’. Door te beginnen bij heel alledaagse situaties kon iedereen meedoen en werd de fantasie geprikkeld. Er was ook direct materiaal waarmee verder gewerkt kon worden, door het beeld in beweging te zetten (verzin nog een beeld, ga van stap 1 naar stap 2 in een vloeiende beweging, of als een robot, met veel kracht, plotseling etc.). Spelen met tijd, kracht en ruimte.

De volgende opdracht die Lynn introduceerde was het maken van duo’s. De een is de kunstenaar, de ander een blok steen dat in vorm gebracht mag worden. De een maakt dus een beeld van de ander. Iedereen was muisstil en gefocust op de beweging van het eigen lichaam en dat van de ander. Met oog voor detail werden de lichamen in vorm gebracht. De duo’s waren één met hun lichaam, het was fascinerend om naar te kijken. Zachtjes, teder en met gevoel brachten de kunstenaars het lichaam van de ander in vorm. Sierlijke beelden als resultaat. Het deed me denken aan een zwaan die met haar sierlijke en ronde lichaam door een meertje dobbert.

"Ook ik kreeg zin om te dansen."

De studenten die nog geen drie uur geleden zoekende waren naar hun plek, straalden nu. Er heerste een ongedwongen sfeer. Niks was fout en alles was goed. De vrije sfeer kwam niet alleen door het niet-schoolse uitstraling van het lokaal, maar grotendeels door dansdocent Lynn en de opbouw die zij in haar les hanteerde. De uitnodigende energie, toenadering en haar houding zorgden ervoor dat iedereen op een ongedwongen manier gemotiveerd werd om te dansen. Ook ik kreeg zin om te dansen.

Vervolgens werden er vijf groepen gemaakt. Iedere groep kreeg een schilderij te zien. Dit schilderij werd door middel van dans uitgebeeld. Al deze opdrachten lieten mij zien dat dans zoveel meer is dan ik altijd heb gedacht. Ook de pabostudenten kwamen hier door alle verschillende oefeningen en de uitleg van een aantal dansbegrippen  (creatief expressive benaderingswijze, tijd, kracht, ruimte, tableau, diagonaal, duet, spiegelen, patronen, muzikaliteit, een verhaal vertellen zonder woorden), spelenderwijs achter.

De eerste dag van de driedaagse workshop zat er op. De pabostudenten voelden zich thuis in de theaterzaal en bewogen vrij en met plezier door de ruimte. Na afloop van deze eerste dag schreven de studenten in hun logboek hoe ze het hadden ervaren. ´Je hoeft niet perse alleen danspasjes te doen, maar je kan het ook met andere schoolvakken combineren, het is zoveel meer dan alleen een choreografie,’ vertelde een van de studenten. Een van de andere studenten vulde aan ‘Ik vond dansen maar dansen. Niets voor mij. Leuk met wat biertjes op, maar that’s it. Hier heb ik geleerd dat het ook voor mij leuk kan zijn.’

Het was indrukwekkend om te zien hoe de studenten in nog geen zes uur een ander beeld van dans hadden gekregen. Dit was niet het enige wat ze mee naar huis namen. Ook hadden de studenten geleerd om vakoverstijgend te werken, om dans te combineren met thema’s, beelden, muziek en onderwerpen die raken aan andere schoolvakken.

Sneller leren door het inzetten van dans in het basisonderwijs

Woensdag 11 september sluit ik opnieuw aan bij het LAB De Kracht van Dans. Bij binnenkomst word ik bijgepraat door Geertje, de docent van de pabostudenten. Ze vertelt dat de studenten van ArtEZ Dans gisteren aangeschoven waren, ze interviewden de pabostudenten. Het doel van de interviews was dat iedereen een persoonlijke fascinatie of vraagstuk in kon brengen. Als team werd er vervolgens gekeken of er een gezamenlijk thema uitgehaald kon worden. Dit thema stellen de studenten in groepsverband vandaag ter discussie in de vorm van een kort optreden.

Voor de optredens beginnen, vraagt Lynn Kosakoy aan de studenten wat ze tot nu toe het allerleukste onderdeel van Art is Everywhere vonden. ‘‘Ik vond het nadoen van schilderijen het leukst, dit kan ik ook meenemen als oefening voor mijn toekomstige klas,’’ vertelt een van de pabostudenten. ‘’Ik vond het leuk dat ik erachter ben gekomen dat het verschil tussen dans en drama een dunne lijn is,’’ zegt een van de anderen.
Dan begint de eerste groep met het optreden waarna de dunne lijn tussen dans en drama opnieuw voor discussie zorgt.

Er worden stellingen uitgedeeld waarop de medestudenten reageren. ‘’Denk je bij dans meteen aan choreografie?’’ galmt er door de zaal. Een van de studenten reageert adequaat: ‘’Het gezamenlijk uitdrukken is van oorsprong niet begonnen vanuit een choreografie, maar uit een ritueel, omdat je een gemeenschappelijke emotie wil uiten.’’

De tweede groep voert een toneelstuk op. De rolverdeling: één docent en zes leerlingen. Het gedrag, hun houding en de omgang met de docent wordt onder de loep genomen. Wanneer de medestudenten zien dat de docent iets fout doet, mogen zij in hun handen klappen en aanbevelingen geven. Een mooie oefening om met toekomstige docenten te discussiëren over de handelswijze van een leerkracht.

De volgende groep had een ander uitgangspunt voor de performance. Zij wilden laten zien hoe je vakgeïntegreerd kan werken, omdat dans invloed heeft op het leerproces. Op welke manier kan dans helpen bij het onthouden van woorden? Vragen de studenten aan het publiek. Ik denk terug aan hoe ik gewend ben om te leren: droog stampen, zo hier en daar gebruik maken van een ezelsbruggetje, maar daar bleef het bij. Dans koppelen aan het leren van vakken, daar heb ik nooit over nagedacht. Waarschijnlijk omdat deze optie mij nooit is aangereikt.

"Door deze workshop weet ik dat ik dans kan koppelen aan leervakken zoals taal en rekenen."

De studenten uit het publiek worden opgedeeld in twee groepen: de droogstampers en de dansende stampers. De dansende stampers geven door middel van dans betekenis aan het woord. Gevolg is dat ze de woorden sneller en langer onthouden dan de droogstampers.

Na afloop blader ik door de logboekjes van de studenten. Een van de pabostudenten vat deze drie dagen mooi samen: ‘‘De afgelopen drie dagen ben ik anders gaan denken over dans. Als ik dacht aan het geven van een dansles dacht ik meteen aan het voordoen van een choreografie, kopiëren en plakken. Ik ga vanaf nu dans inzetten tijdens de lessen die ik geef. Door deze workshop weet ik dat ik dans kan koppelen aan leervakken zoals taal en rekenen.’’

Ik ben enorm onder de indruk van de afgelopen dagen. De studenten hebben in drie dagen tijd laten zien hoe ze vakoverstijgend kunnen werken en ontdekt wat dans voor hen kan betekenen. Dat verbaasde me enorm. Ik heb gezien wat de meerwaarde van dans kan zijn in het basisonderwijs. Dans kan bijdragen aan het leerproces en zelfvertrouwen van kinderen, het groepsgevoel versterken en de sociale interactie van een klas bevorderen.

En dat, dat is nou echt de kracht van dans.

Everybody Matters, Every Body Matters.

De afsluitende dag van Art is Everywhere vond plaats op vrijdagmiddag 22 november. Na elkaar ruim twee maanden niet gezien te hebben, kwamen we weer samen in ArtEZ Hogeschool van de Kunsten in Arnhem.

Toen docenten en studenten een plekje hadden gevonden vroeg Angela Verdurmen (moderator CMK Lab Dans) aan de studenten wat ze zich nog herinnerden van de eerste drie dagen Art is Everywhere, wat er is blijven hangen en wat ze verwachten van hun laatste dag. De studenten kregen de tijd om dit in de vorm van een motto te formuleren in de logboekjes. “Everybody dance now”, schreef een van de studenten op, ze vertelde verder, “normaal dans ik eigenlijk niet, maar door de energie die je als groep krijgt, beweegt iedereen mee, ik hoop dat we vandaag weer lekker gaan dansen.”

Ik merkte aan de studenten dat ze moeite hadden om de aandacht erbij te houden. Ze wiebelden onrustig op hun stoel, plukten aan hun haar en kletsten door elkaar heen. Terwijl ik zelf ook wat afdwaalde door de onrust in de ruimte zei een van hen: “Weet je, ik heb vooral gewoon heel erg veel zin om te gaan dansen’’, waarna de overige studenten instemmend knikten. Aha, dat veroorzaakte dus de onrust, iedereen zat boordevol energie en wilden deze het liefst eruit dansen.

Om terug te blikken op de driedaagse workshop in september schreef iedereen op hoe zij zichzelf als docent zien en hoe je als docent je leerlingen kan aanzetten om te gaan dansen. In groepjes wisselde iedereen  de antwoorden op deze vragen met elkaar uit. Een groep vertelde dat ze dans als energizer in wil zetten, zodat ze een vermoeide groep kinderen energie kunnen geven. De andere groep vertelde dat het belangrijk is om de kinderen vooral mee te nemen door een thema te koppelen aan dans. De kinderen zijn vrij om hun eigen verbeelding en fascinatie in te zetten. Zo zet je de leerlingen op een speelse manier in beweging.

"Weet je, ik heb vooral gewoon heel erg veel zin om te gaan dansen."

Na het gezamenlijk reflecteren en nadat Angela nog een bruikbaar stappenplan heeft aangereikt, volgde een korte pauze. Na de pauze verzamelden we in een van de danszalen voor een Masterclass Reflective Practice van Jessica Nicoll. Jessica is een Amerikaanse dansdocente die procesgerichte didactiek en (levens)lessen geeft die een bron van inspiratie zijn voor alle aanwezigen. Naast de pabostudenten waren inmiddels ook de studenten ArtEZ Docent Dans aangeschoven, waardoor we met 44 leerlingen waren. Ze verspreidden zich door de ruimte. Jessica Nicoll rommelde nog wat in haar tas en pakte haar notitieblok. Ze vroeg de studenten een cirkel te maken in de ruimte en de eerste kennismaking kon beginnen door het uitspreken van je naam tegen je buurvrouw/man, waarbij het tempo steeds meer werd opgevoerd.

Jessica is een docent die onbevooroordeeldheid uitstraalt, iemand die niet zegt wat fout is, iemand die de een niet anders behandelt dan de ander en ons uitnodigde aan het begin van de les: to plunge in the unknown. Zij zette de studenten aan het werk. Na een voorstelrondje vroeg Jessica de studenten om iemand op te zoeken die ze nog niet kenden en daarmee een tweetal te maken. “Whenever we step into a situation we don’t know, there are hopes and fears. Go out of your fear, I don’t want you to have fear, have fun’’.

Nicoll deed veel uitspraken die mij pakten, ze wist woorden te geven aan allerlei gevoelens en gevoeligheden die misschien aan de orde waren in deze groep. Uitspraken die ik zelf nooit had kunnen bedenken, maar die een gemeenschappelijk gevoel omschreven waarin iedereen zich herkende.

Terwijl de studenten tweetallen vormden vroeg Jessica om een kort gesprek met elkaar te voeren, ‘’Now you’re gonna have a very small conversation about where in your daily life you find yourself reflecting’’. Vervolgens liepen de studenten weer door de ruimte en zochten een nieuwe partner om dit gesprek te voeren. Een proces van kijken en luisteren naar elkaar in gelijkwaardigheid, zonder verschil te maken tussen een dansdocent of een paboleerkracht in opleiding. Jessica creëerde de ruimte om te onderzoeken waar de eigen creativiteit ligt. Ze voedde het creatief potentieel van al deze studenten en gaf veel verschillende en uitdagende opdrachten.

Na afloop van de Masterclass Dans verzamelden we in het kantoor van Cultuur Oost. Broodjes met soep stonden klaar. Terwijl de hongerige studenten aten, blikten we gezamenlijk terug op de dag. ‘‘Vandaag hebben we geen muziek, maar alleen verbeelding en illusie gebruikt. Mijn horizon is weer verbreed’’, vertelde een van de studenten.

‘‘Lynn creëerde een opbouw, dat miste ik vandaag’’, was de feedback van een andere student. “Ik had niet verwacht dat de ArtEZ studenten er ook zouden zijn, dat was best heel spannend, want zij kunnen heel goed dansen en ik ben na 20 seconden klaar, dan weet ik niet meer hoe verder.”

"Vandaag hebben we geen muziek, maar alleen verbeelding en illusie gebruikt. Mijn horizon is weer verbreed."

Misschien was er door het exploratieve karakter van de les en de vele reflectiemomenten wat meer tijd nodig om het geleerde te overzien, te vatten en te laten bezinken. Hoe je het ook went of keert: de studenten zijn opnieuw geprikkeld. Het is een proces om als docent te vertrouwen op jouw eigen kunnen bij het beoefenen van kunstvakken voor de klas, vooral als je hier nog niet bekend mee bent. In dit proces is iedereen door de workshopdag weer gegroeid.

In september waren de pabostudenten nog onbekend met de combinatie dans en basisonderwijs. Geen idee wat te verwachten, geen afgebakend beeld van wat dans is of zou moeten zijn en weinig tot geen praktische ervaring met dans in klassenverband. Dat wat voor de studenten voorheen onbekend was, heeft intussen contouren gekregen, de ideeën over dans en wat het kan zijn en kan betekenen zijn aan het groeien. Dankzij het CMK Lab De Kracht van Dans is er bij de toekomstige leerkrachten een vuurtje aangestoken om als leerkracht misschien toch de stap te wagen om dans een plek te gaan geven in het basisonderwijs. Zoals een van de studenten treffend zei: Everbody dance now!

tekst: Liselot Perenboom