Integratie van EMB-leerlingen binnen actief muziekonderwijs aan ZML-leerlingen

Jacqueline: ‘De leerlingen zijn zeer gebaat bij muziek, want we hebben veel leerlingen op school met een erg laag IQ en dan is communiceren vaak lastig. Muziek is dan een goed middel. Daarom ben ik het CMK-project gestart: Kwaliteitsverbetering van muziekonderwijs voor kinderen met een IQ lager dan 35, inclusief EMB-leerlingen. Hoe kun je kinderen die rolstoelgebonden zijn en fysiek beperkt, betrekken bij een muziekles? Hoe kun je ze niet alleen passief, maar ook actief betrekken?’ 

Een nieuwe leerlijn

Jacqueline vertelt dat haar belangrijkste sparringpartner fysiotherapeute Thea Claassen was die al veel gewerkt had met leerlingen in de school die rolstoelgebonden zijn. Thea heeft een leerlijn ‘alternatieve aansturing’ (1*) ontwikkeld voor kinderen die in een Adremo (2*) rolstoel zitten. Dit zijn rolstoelen die met een hoofdbesturing door kinderen bestuurd worden. Deze bestaande leerlijn heeft Jacqueline samen met Thea omgezet naar en geïntegreerd binnen een muziekleerlijn.  

Door de speciale software Switch Ensemble en Switch Jam kunnen kinderen zelf muziek maken door middel van de hoofdbesturing van hun Adremo rolstoel. Als een leerling het hoofd naar links of rechts deed, zond de hoofdbesturing van zijn of haar rolstoel een signaal naar de computer waardoor er bijvoorbeeld een gitaar klonk. Als het leerlingen fysiek lukte, konden ze ook op grote knoppen drukken waardoor ze klanken konden laten horen.  

Jacqueline vertelt verder: ‘Je kunt met de leerlingen samen ook een bandje vormen. Dan krijgt elk kind een knop waardoor er een bepaald instrument te horen is, een saxofoon of een keyboard. Zo kan elk kind zijn muziek laten horen. De docent kan zo waarnemen of de leerling zich bewust is van zijn of haar handeling en van de klank die het gevolg is van die handeling. Het zijn eerste stappen in de ontwikkeling naar zelfbewust en actief musiceren. 

Leermomenten

Jacqueline heeft eerst zelf een introductieworkshop gegeven over elektronica en software binnen de muziekles. En tevens heeft ze in de klassen muzieklessen ter inspiratie gegeven. Na vijf lessen gaf de docent zelf een muziekles. ‘We hebben de docenten zelf aan de slag laten gaan met al het materiaal. Het is heel mooi dat docenten dat eerst zelf ervaren. En niet onbelangrijk: hoe sluit je de hele mikmak aan?’ Jacqueline geeft aan dat het belangrijk is dat de docenten technische vaardigheden leren om een muziekles voor EMB-leerlingen in een rolstoel te kunnen geven. 

De lessen van de docenten werden vastgelegd. De video-opnames dienden voor reflectie en studie en dus voor verbetering van de muzieklessen. Jacqueline vertelt: ‘De docenten verwonderden zich over elkaar. Goh, wat goed dat jij dat zo doet! Docenten worden zich door de video’s bewust dat ze meer tijd moeten nemen voor sommige leerlingen. Op die manier ervaren de leerlingen ook de rust om te mogen zoeken. Dan komt die succeservaring.’ 

'De ouders zien nu dat er een grote muzikale beleving is bij hun kinderen en dat daarin meer mogelijk is.'

Impact voor de leerlingen

Jacqueline: ‘Leerlingen leren naar elkaar te luisteren: welke klank maak jij? Ben je de zanger of de toetsenist? Als een kind dan een knop indrukt en dan ineens een zangeres hoort! Die schaterlach, van hé, dat ben ik, dat is geweldig. Dit is actief musiceren, wat deze kinderen veelal niet gedaan hebben. Nu is het direct: ik kan een knop indrukken, er volgt een klank en de anderen luisteren naar mij, zo vormden ze echt een band! Bij de jaarlijkse afsluiting van het schooljaar hebben ze ook opgetreden, met grote boxen galmend over de speelplaats. Ook alle ouders waren daarbij. Dat was echt grandioos! Met al hun beperkingen zijn zij de muzikanten. De ouders zien nu dat er een grote muzikale beleving is bij hun kinderen en dat daarin meer mogelijk is. Het is belangrijk dat de kinderen iedere week dit soort muzieklessen krijgen. Dat ze echt een muzikale ontwikkeling doormaken en leren: ik kan luisteren, ik kan wachten op een andere muzikant.’ 

Draagvlak en resultaten

Er is een groot draagvlak voor muziekonderwijs bij de docenten van De Kom. Volgens Jacqueline is muziekonderwijs inherent aan de doelgroep. Met liedjes en klanken kun je zoveel meer bereiken bij deze kinderen dan enkel met woorden. Ze vindt het fijn dat ze tips en adviezen kan geven aan de docenten om echt maatwerk te kunnen leveren voor de kinderen. Dat wordt hier heel goed aangepakt. 

De doelstellingen van het project zijn zeker behaald volgens Jacqueline. ‘De leerlijn is opgenomen in het curriculum en de leerlijn hebben we verder doorontwikkeld. Alle docenten binnen de scholen van Punt Speciaal kunnen gebruikmaken van de software en elektronische hulpmiddelen voor de muzieklessen.’ Jacqueline is het meest trots op de muzikale beleving bij de kinderen.  

*1 Muziek onder leiding van Jacqueline was een vast onderdeel in de Adremo klas. Muziek beleven, kennis maken met nieuwe muziek, zelf kunnen kiezen wat je wil horen, maar zeker ook zelf muziek maken, samen met andere leerlingen.
De apparatuur en software hiervoor is ontwikkeld door Ruud van der Wel, oprichter van de Stichting My Breath My Music.
Het uitgangspunt is in eerste instantie geweest: meedoen mogelijk maken voor leerlingen met ernstige motorische beperkingen. Later bleek dit breder inzetbaar voor een grote groep leerlingen waar de lichamelijke beperkingen minder op de voorgrond waren. Voor hen werd het een leerproces op zich, om te leren omgaan met de hulpmiddelen.  

*2 Adremo is een rolstoel met hoofd-voetbediening: gasgeven met je voet en sturen met je hoofd. Deze rolstoel is ontwikkeld voor leerlingen met zodanige motorische problemen dat ze geen handfunctie hebben en dus geen rolstoel met joystick kunnen besturen. Bijvoorbeeld kinderen met spasticiteit als gevolg van een hersenbeschadiging (CP), stofwisselingsproblemen, et cetera.  

tekst: Irene Flapper