Vernieuwend muziekonderwijs

Beginnen bij het kind

Takaro is een woord uit het Maori en het betekent ‘spelen’. Het past goed bij de nieuwe vorm van muziekonderwijs dat Takaro voor ogen heeft. Tegelijkertijd maakt dit woord ook meteen het verschil duidelijk met gangbare muzieklessen.
“Reproduceren, oftewel precies naspelen wat de muziekleraar heeft gespeeld, is al decennia de kern van muziekonderwijs,” stelt Arend Nijhuis, die namens Cultuur Oost coördinator is van LAB Muziekrevolutie. “Deze aanpak heeft ervoor gezorgd dat er bij basisschoolleerkrachten veel angst heerst als het over muziek gaat. Ze denken dat ze zelf heel goed moeten kunnen zingen of spelen.”

Het is net als taal. Je speelt. Je zoekt patronen, maakt woorden en zinnen en dat krijgt dan betekenis.

Volgens Nijhuis gaat het al mis bij het beeld dat er over muziek bestaat. “Mensen denken bij muziek vaak meteen aan Mozart of Miss Montreal, maar er gaat een wereld aan vooraf. Het begint met losse geluiden. Met die geluiden maak je iets creatiefs. Het is net als taal. Je speelt. Je zoekt patronen, maakt woorden en zinnen en dat krijgt dan betekenis. Met Takaro proberen we de angst voor hoge verwachtingen bij leerkrachten te ontzenuwen. Je hoeft geen muzikant te zijn, je helpt kinderen op weg in hun muzikale proces.”

Het boek Als de muziek er al is van Suzan Lutke geldt als basis voor de website die op dit moment nog in aanbouw is. Bij muziekonderwijs zou het meer moeten gaan om creativiteit, om experimenteren en ontdekken, om zelf muziek maken, samen met andere kinderen, zonder beoordeling. Nijhuis: “Het is een heel andere benadering. We gaan uit van het kind, van zijn of haar belevingswereld. Zelf muziek maken bevordert de creativiteit en prikkelt de fantasie. Het gehoor van een mens is heel sensitief. Overal zijn geluiden, overal is muziek van te maken. Bij die nieuwe vorm van muzieklessen gaat vaak een hele wereld voor ze open.”

Niet meteen ingrijpen

Annette Hamelink is consulent muziekonderwijs bij Rozet in Arnhem en deelnemer van LAB Muziekrevolutie. Samen met een kleuterjuf en kleuterklas werkte ze aan het speelveld ‘Het geluid van water’, dat een plek zal krijgen op de website van Takaro.
“We gebruikten vooral materialen die al in de klas aanwezig waren,” vertelt Hamelink. “Met bakjes water, lepeltjes, knikkers en rietjes lieten we de kinderen ontdekken hoeveel verschillende geluiden je met water kunt maken.”
De kleuters kregen vooraf een introductiefilmpje te zien, de watermuziekcompositie ‘Snow in June’ die uitgezonden werd in het tv-programma Vrije Geluiden. Vervolgens gingen ze aan de slag in groepjes. Het werd een enorm waterballet. “De ontdekkingen van geluiden werden gedeeld met de klas en samen met de kleuters kozen we een volgorde. Op die manier maakten we een bescheiden compositie. Zo heb je muziek. Kinderen werden er enorm betrokken van. Ze gingen echt ‘aan’, zoals dat heet.”

Hamelink hoort van leerkrachten die haar speelveld gebruiken dat onverwachte kwaliteiten van kinderen komen bovendrijven. “Het is heel interessant om te zien wat kinderen doen als je wacht en kijkt, dus niet meteen ingrijpt. Sommige kinderen zijn opeens veel meer aanwezig. Ze blijken aanleg te hebben voor ritme, of improvisatie, of ze vinden componeren heel interessant. Dat zijn zaken die je bij rekenen of taal niet ziet.”
Dat de kinderen moeten samenwerken, levert ook veel op. “Je ziet problemen ontstaan en hoe ze daarmee omgaan. Bijvoorbeeld met de rolverdeling, of de teleurstelling als er niets uitkomt. Dat is een proces waar ze van leren.”

In andere speelvelden werken kinderen onder andere met krantenpapier, wegwerpmateriaal en digitale geluidsinstallaties. Hamelink denkt dat het bij leerkrachten vooral aankomt op aandurven. “Je hoeft geen muzikale kennis te hebben om muziekles te geven, maar je moet het wel aandurven om kinderen vrije ruimte te geven. Dat is een uitdaging. Water geeft troep, muziek maakt lawaai. Ik vind dat zelf soms ook nog lastig. Ik ben klassiek opgeleid. Ik ben gewend om het voor te doen, om in te grijpen. Maar ik zie het effect als ik vragen stel in plaats van antwoorden geef.”
Een leerkracht moet vooral bij zichzelf blijven. “Als ik met een juf samenwerk, dan probeer ik bij haar aan te sluiten. Ik probeer iets nieuws voor te stellen, maar dan kijk ik wel wat de leerkracht prettig vindt. De een houdt van structuur, de ander kan het loslaten. Het belangrijkste is dat de leraar gemotiveerd is.”

Leerkracht op het netvlies

Die motivatie staat centraal bij het opzetten van Takaro, vertelt productdesigner Rudy Soerodikromo. Hij denkt binnen het LAB Muziekrevolutie mee over de website.

“Eigenlijk is Takaro meer dan alleen die website. Je moet het volledige plaatje zien. Takaro is bedoeld voor de leerkracht die geen ervaring heeft met muziek en die je wilt ontlasten. Het is een brug om hem of haar te helpen. Dan moet je goed kijken naar hoe een leerkracht verliefd kan worden op dit idee en hoe je hem enthousiast kunt houden. Het gaat om de kennismaking en wat hij ermee gaat doen. Gaat hij de speelvelden uitproberen? Deelt hij het met collega’s?”
Soerodikromo praat mee over de strategie, maar bouwt uiteindelijk ook de website. “Op sommige punten moeten nog keuzes worden gemaakt. Spelelementen binnen de lesopdrachten werken vaak goed, daarvoor zouden we kunnen kiezen. We hebben ook gesproken over de mogelijkheid dat leerkrachten filmpjes van hun opdrachten kunnen uploaden. Dat zou betekenen dat je zicht op de site moet blijven houden.”

Communicatie en betrokkenheid acht hij van groot belang voor het bouwen van de website. “Als je gebruikers van de site op een vroeg moment betrekt bij een probleem, dan werken ze mee aan de oplossing. We laten steeds, op ieder moment, mensen reageren op de site en het concept als geheel. Nu zijn we bezig met de vormgeving, daarna gaan we testen en als we aanpassingen hebben gedaan, volgt er een publiciteitscampagne om het onder de aandacht te brengen bij de leerkrachten. Je werkt constant met die eindgebruiker op je netvlies.”

Vroeger sloegen ze op potten en pannen. Zo ontdekten ze dat overal muziek in zit.

Kunstenaar en kind

Het is de bedoeling dat Takaro in april 2021 wordt gelanceerd. Nijhuis hoopt dat te doen met geluidskunstenaar Sam Auinger die een wandeling maakt door Sonsbeekpark in Arnhem. De wandeling is een routekaart langs bijzondere plekken met akoestische kwaliteiten.
Dit zou de ambitie van Takaro goed weergeven. “Het is de kunst om wat binnen de school zit, buiten de school te krijgen. Wat de kinderen in de les maken, mag gehoord worden. Op de lange termijn hoop ik dat orkesten, zoals bijvoorbeeld Orkest de Ereprijs, kunnen uitvoeren wat kinderen bedenken. Voor componisten kunnen hun ontdekkingen als basismateriaal dienen. Zo komt er een verbinding tussen kunstenaar en kind.”

Maar in de eerste plaats hoopt hij dat Takaro zoveel mogelijk leerkrachten zal bereiken. “Het moet een olievlekwerking hebben. Daar gaan we voor.” Soerodikromo staat helemaal achter de ideeën. Hij is zelf muzikant en heeft twee kinderen die graag met geluid spelen. “Vroeger sloegen ze op potten en pannen. Zo ontdekten ze dat overal muziek in zit. Dat missen ze op school. Het is een gat dat snel gedicht moet worden.”

tekst: Willem Claassen