Verslag CMK-dag 2019 Projectleider: pak je rol

Op zoek naar een ‘third space’

De middag wordt geopend met een keynote door Edwin van Meerkerk. Binnen het CMK-programma onderzoekt hij hoe leerkrachten en kunstvakdocenten cultuureducatie ervaren, welke doelen ze nastreven en wat een goede les is. Uit de interviews die hij afneemt komt vooral naar voren dat leerkrachten en kunstvakdocenten over het algemeen heel verschillend tegen cultuureducatie aankijken. De uitdaging die daaruit volgt is op zoek te gaan naar een gemeenschappelijke basis om samen aan cultuuronderwijs te werken. Een tussenruimte ofwel ‘third space’ die zich bevindt tussen de fysieke ruimte (hoe ziet het er uit?) en de sociale ruimte (voel ik me hier thuis?), daar kunnen leerkrachten en vakdocenten elkaar ontmoeten.

Primair onderwijs hoort te draaien om de ontwikkeling van het zelfvertrouwen, zodat kinderen hun stemmen durven te verheffen. (Jan Bransen)

Samen aan de slag met cultuureducatie

Daarna is het woord aan Frans Laarakker van Scholengroep Gelderveste. Hij vertelt over het mission statement dat Gelderveste samen met een aantal andere Achterhoekse schoolbesturen en kinderopvangorganisaties opstelde. Zij besloten zich gezamenlijk uit te spreken over het belang van cultuureducatie en met het document willen ze de positie van cultuureducatie in het primair en speciaal onderwijs versterken. Ook hopen ze een brug te slaan naar gemeente, provincie en andere partijen.

Om te benadrukken wat de kracht van cultuureducatie is, leest Frans de achterflap van het boek Gevormd of vervormd  van Jan Brandsen voor. Daarin staat een pleidooi voor ander onderwijs: ontwikkelen van vormende waarden, zoals zelfvertrouwen. Cultuureducatie is bij uitstek geschikt voor het vormen en het aanwakkeren van vuur bij het kind.

Frans geeft het stokje door aan de schoolbesturen in West-Betuwe, die het volgende mission statement zullen ondertekenen. Schrijfster Yentl van Stokkum draagt het gedicht In onze handen voor, dat speciaal voor de gelegenheid is geschreven.

Na het plenaire gedeelte is het vooral tijd om zelf aan de slag te gaan in verschillende deelsessies.

Scenario’s voor CMK Gelderland na 2020

De eerste workshop wordt verzorgd door Karin Gerfen en Annerieke Otten van Springstof. Zij staan voor meer creativiteit en verbeeldingskracht in het onderwijs en presenteren enkele originele werkvormen om samen, al spelend, woorden te geven aan de eigen visie op cultuureducatie. De deelnemers worden meteen uit de denk- en praatstand gehaald en doen in vogelvlucht een aantal opdrachten. Ze werken in groepjes of juist alleen, ze maken een collage of tekenen op muziek, een dobbelspel dwingt ze om op hun intuïtie en zonder nadenktijd antwoord te geven op verschillende vragen. Er wordt druk geassocieerd en de verbeelding van de deelnemers wordt aangewakkerd, op allerlei verschillende manieren en in allerlei verschillende vormen komt er een route tot stand voor CMK na 2020.

Til je project naar een hoger plan in het LAB

In deze workshop maken deelnemers kennis met de Effectuation theory. Van deze theorie wordt veel gebruik gemaakt binnen de LAB’s van CMK Gelderland, de vijf stappen van dit proces worden kort verkend:

1. Bird in the hand: wacht niet op het geniale idee, maar ga aan de slag met wat er al is
2. Affordable loss: hoeveel van de beschikbare middelen ben je bereid in te zetten om te bereiken wat je wilt?
3. Crazy quilt: werk samen met anderen die in jouw idee geloven, waardoor verschillende vaardigheden en netwerken beschikbaar worden
4. Lemonade: sta open voor verrassingen en benut ze in je voordeel
5. Pilot in the plane: co-creeer met middelen die je beheerst en partners die je zelf kiest, hou daarbij het doel voor ogen en blijf kapitein van je eigen schip

Aan de hand van deze vijf stappen leggen deelnemers hun eigen praktijkervaringen voor. Van welke middelen kun je bijvoorbeeld gebruik maken wanneer er te weinig budget is voor een project? En hoe kun je de diversiteit van je team juist op een positieve manier inzetten?

Werk coachend om cultuureducatie te borgen  

In deze workshop exploreren de deelnemers zelf wat een coachende manier van werken is, wat het kan inhouden en wat de resultaten ervan kunnen zijn. Coachend werken: wat is het wel en wat is het juist niet? Samen komt de groep tot een aantal begrippen. Een coach luistert, sluit aan, stelt vragen, is nieuwsgierig en zoekt naar verbinding en is juist niet bezig met eigen oplossingen of adviezen.

In groepjes van drie gaan deelnemers aan de slag met het voeren van een gesprek over een aspect uit de eigen CMK-praktijk waarbij er steeds een vragensteller, een bevraagde en een waarnemer is. De oefening levert de deelnemers diverse inzichten en ervaringen op. Zo benadrukt een van de deelnemers hoe moeilijk het is open vragen te blijven stellen, maar hoe belangrijk die vragen juist ook zijn bij het scherp zien van een probleem. Veel van de deelnemers voelden zich door deze gesprekstechniek beter gehoord en werden eraan herinnerd hoe belangrijk het soms kan zijn andere te stimuleren tot een oplossing te komen in plaats van je eigen kaarten direct op tafel te leggen.

Wat wil je aan de ander, aan de directeur, het schoolbestuur of het team meegeven?

Pitch artistiek!

Hoe maak je binnen twee minuten aan je directeur, team of schoolbestuur wat de kern is van jouw CMK-project? Deelnemers gaan samen met theatermaker Maureen Klijn aan de slag met de BEB-methodiek uit de storytelling. Beeld, emotie en betekenis.

Deelnemers doen een aantal oefeningen waarin ze worden uitgedaagd te reflecteren op hun eigen manier van verhalen vertellen. De concepten van beeld, emotie en betekenis worden omgezet in drie kernvragen: wat is dit, hoe ziet dit eruit en welk effect heeft dit. Vervolgens passen de deelnemers deze vragen toe op hun werkpraktijk en oefenen ze een kernboodschap overtuigend te brengen. Wat wil je aan de ander, aan de directeur, het schoolbestuur of het team meegeven? Welk authentieke beeld is dat en welke zintuiglijke ervaringen komen daarbij kijken? En welke betekenis koppel je daaraan?

Wat heeft jouw leerling na acht jaar cultuureducatie ontwikkeld en beleefd?

Een ambitiegesprek begeleiden op school

Waar wil een school, een team of een leerkracht naartoe werken met cultuureducatie en hoe kun je dit proces begeleiden? In deze workshop voeren deelnemers een onderdeel van een ambitiegesprek en oefenen ze met de rol van procesbegeleider.

De deelnemers starten in groepjes met het maken van een tekening van een kind. De vraag: wat heeft jouw leerling na acht jaar cultuureducatie ontwikkeld en beleefd? Deelnemers wordt gevraagd op te schrijven welke competenties en ontwikkeling ze belangrijk vinden. Ze worden gedwongen de competenties zo scherp mogelijk te omschrijven: wat verstaan ze bijvoorbeeld precies onder zelfvertrouwen? Hoe ziet dat eruit?

Daarna gaan enkele deelnemers zelf aan de slag als procesbegeleider, de anderen volgen het ambitiegesprek. Aan de hand van deze improvisaties wordt er besproken hoe de procesbegeleider zijn rol kan pakken. Het stellen van open vragen en werken met de waarneming blijken daarbij van groot belang te zijn.

Verdiep je inhoudelijk met Art Based Learning

Famke Sinninghe Damsté van ArtEZ Art Based Learning Centre geeft tijdens deze workshop een korte inleiding op de methode Art Based Learning. Centraal bij ABL staat niet het leren óver kunst, maar het leren ván kunst en het ontwikkelingen van creatief denken. Aan de hand van de interactie met kunstobjecten (zoals schilderijen, beelden, maar ook muziek) worden deelnemers uitgenodigd te reageren op vragen die ze zelf bedacht hebben.

De ABL-methode bestaat uit vier stappen waarin, in het geval van ABL in het basisonderwijs, leerlingen worden gevraagd het kunstwerk eerst goed te bekijken (of te beluisteren) en te beschrijven en vervolgens te fantaseren hoe het zou zijn om in de wereld van het kunstwerk te bewegen. Op deze manier wordt gewerkt aan de aandachtspanne en de verbeelding van de leerlingen. De mogelijkheden van Art Based Learning zijn eindeloos en kunnen zowel in het primair als in het voortgezet onderwijs worden ingezet. ABL kan gebruik worden in musea, om de aandacht van leerlingen op beelden te vergroten, maar kan ook gewoon in de klas. Zolang ‘echte’ kunstwerken centraal staan.

Sta stil bij 75 jaar vrijheid

Jolijn Rietbergen, erfgoedcoach en cultuuradviseur geeft een inkijkje in de mogelijkheden van erfgoededucatie. Startpunt is de vraag wat de deelnemers hun leerlingen zouden willen meegeven als het gaat om 75 jaar vrijheid? Vanuit deze concrete vraag waaiert het gesprek uit naar verschillende visies op erfgoed- en cultuureducaties. De meeste deelnemers kunnen zich vinden in de volgende drie stellingen:

• Ik wil de leerlingen middels cultuureducatie een open houding geven
• Beleving is essentieel om erfgoed goed over te brengen
• Erfgoededucatie is belangrijk zodat leerlingen betrokken raken met hun omgeving

Daarna volgen er nog enkele praktische tips, die direct in het klaslokaal kunnen worden ingezet. Jolijn bespreekt een aantal zeer handige digitale bronnen, zoals www.gelderlandherdenkt.nl, www.wo2gld.nl en www.reizenindetijd.nl, en vat de gouden regels van erfgoededucatie als volgt samen:

• Zorg voor zinvolle beleving
• Zet aan tot historisch redeneren
• Goed leren kijken
• Waarnemingen onder woorden brengen
• Lef hebben