Er kan meer dan je denkt in speciaal onderwijs

‘Ik zag mijn leerlingen groeien’ 

 

Het is voor adjunct-directeur Tobias een van de successen van het recente kunst- en cultuurprogramma op zijn school voor speciaal onderwijs cluster 4, voor leerlingen met gedragsproblematiek of psychiatrische problemen. ‘Heel mooi om te zien wat er gebeurt als je mensen voor de groep zet die andere dingen kunnen dan wij, en dus ook ander gedrag bij kinderen uitlokken.’ Kinderen in het speciaal onderwijs komen weinig in aanraking met kunst, cultuur en erfgoed, ziet Tobias. ‘Onze leerlingen zijn prikkelgevoelig en kunnen qua gedrag ingewikkeld zijn. Dat maakt dat een bezoek aan een museum of voorstelling, een ontmoeting met een kunstenaar niet vanzelfsprekend is. In het verenigingsleven lopen ze soms ook vast. Dat maakt hun wereld klein.’  

Vanuit de gedachte dat leerlingen in het speciaal onderwijs een grotere wereld verdienen, zette Klein Borculo met cultuurpunt Culturije een cultuurprogramma op. De afgelopen twee jaar kreeg elke klas zes workshops urban (muziek en/of dans), werden creatieve lessen gegeven, een escaperoom op school ingericht en kregen de leerlingen rondleidingen bij de waterzuivering in Neede en Museum More in Ruurlo. Financiering kwam van Cultuureducatie met Kwaliteit (Route Cultuureducatie), NPO- en gemeentegelden en schoolbudget. Het programma kwam deels uit het cultuurmenu van Culturije.  

Cultuurcoach Joske Elsinghorst aldaar zag dat de activiteiten op de school spanning opriepen bij de leerkrachten. ‘Kunnen onze leerlingen dat wel aan, vroegen de leerkrachten zich af. Op deze school is het heel belangrijk de lessen veilig, voorspelbaar en overzichtelijk te houden. Leerlingen kunnen heftig reageren op nieuwe situaties. Als er dan externen op school komen, is dat spannend. Wat hielp was dat ik de praktijk van deze school al kende. Als je iets nieuws op een school probeert, zorgt dat voor vertrouwen.’  

Aan dat vertrouwen werkte ook Tobias met zijn team. ‘Ik wees erop dat de basis van ons onderwijs goed staat en vroeg daarna wat voor de leerkrachten de voorwaarden waren om met een klas buiten de deur te gaan, om vreemden voor de klas uit te nodigen. Eigen vervoer bleek essentieel. Dat hebben we kunnen regelen: we hebben nu een eigen busje. Daarnaast voldoende personeel en bereikbaarheid van hulplijnen. Ik zorgde ervoor dat er naast de leerkracht mensen beschikbaar waren voor als iets niet goed zou gaan in een klas. En de kunstaanbieders goed inlichten over onze leerlingen, hoe ze bijvoorbeeld moeten reageren als een leerling blokkeert: niet extra aanmoedigen maar juist veel ruimte geven.’ 

Een goede voorbereiding is essentieel voor kunstprojecten in het speciaal onderwijs

Leerkracht Martin Kruip bevestigt dat het spannend was. ‘Je geeft wat uit handen, en onvoorspelbare situaties kunnen bijzonder gedrag opwekken bij leerlingen.’ Een goede voorbereiding is dus essentieel voor kunstprojecten in het speciaal onderwijs, zien Martin en Joske, dan kan er meer dan partijen eerst denken. Van het museum en de waterzuivering waren er lesbrieven en foto’s, zodat leerlingen goed konden verkennen waar ze heen gingen. De rondleidingen op locatie hadden verschillende creatieve elementen, zoals doe-opdrachten. De lessen op school werden uitgebreid voorbesproken door cultuurcoach Joske of de aanbieder en Tobias, die het weer met zijn team leerkrachten opnam. Uitgangspunten waren dat de leerkracht aanwezig bleef als ankerpunt voor de kinderen en dat leerlingen ook altijd mochten beslissen niet mee te doen. Dit zorgde ook bij de leerlingen voor veiligheid en vertrouwen. 

‘Samen met Tobias bespraken we van tevoren dat dansen met mijn groep niet zou werken,’ zegt Martin. ‘Om jezelf op die manier te laten zien, moet je je veilig voelen, en veel van onze leerlingen voelen zich snel onveilig. Dus Bart kwam met mijn groep digitale muziek produceren. Een les die ik zelf niet had kunnen geven. Ik moet sturen op gedrag, ik kan me niet verdiepen in dat soort digitale muziekprogramma’s. Het was een mooie samenwerking. Bart legde de inhoud uit en ik concentreerde me op de leerlingen. Ze hebben meerdere weken aan de muziek gewerkt. Iedereen maakte een eigen liedje en liet dat horen aan de klas. En ze maakten een klasselied. Ik zag mijn leerlingen groeien, zelfverzekerder worden in dingen waarvan ze van tevoren dachten dat ze het niet konden.’

Komend schooljaar komt er een volledig aanbod muziekonderwijs op Klein Borculo. Vond hij lessen van buiten eerst nog spannend, nu kijkt leerkracht Martin er naar uit. ‘Ik hoop dat mijn leerlingen liedjes blijven maken, dat ze er zelfs video’s bij maken. Onze leerlingen hebben soms dingen meegemaakt waardoor ze zichzelf niet zoveel meer waard vinden. Iets maken zorgt voor trots en niets opkroppen maar jezelf uiten zorgt voor rust. Je helpt jezelf en de ander ermee.’ 

tekst: Tim Pardijs